Lifestyle

Prozdrowotne właściwości przypraw – co warto znać?

Redakcja6 stycznia, 2025

Prozdrowotne właściwości przypraw – co warto znać?

Kurkuma, imbir i cynamon – najlepsze przyprawy na wzmocnienie odporności

Kurkuma, imbir i cynamon to jedne z najpotężniejszych przypraw, które nie tylko dodają smaku potrawom, ale także mają niezwykłe właściwości wspomagające zdrowie, a szczególnie wzmocnienie układu odpornościowego. Dzięki ich bogatemu składowi chemicznemu, wykazują one działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne i rozgrzewające. Regularne stosowanie tych przypraw w codziennej diecie może znacząco wpłynąć na naszą odporność i ogólne samopoczucie.

Kurkuma – naturalny strażnik układu odpornościowego

Kurkuma, znana ze swojego intensywnie żółtego koloru, jest jedną z najbardziej cenionych przypraw w medycynie naturalnej. Głównym składnikiem aktywnym kurkumy jest kurkumina, która posiada silne właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Dzięki tym właściwościom, kurkuma wspiera nasz układ odpornościowy, pomagając w walce z infekcjami. Regularne spożywanie tej przyprawy przyczynia się do zmniejszenia stanów zapalnych w organizmie, co przekłada się na lepszą odporność i szybszą regenerację po chorobach. Kurkumę można dodawać do wielu potraw – idealnie komponuje się z zupami, curry, sosami, a także napojami, takimi jak popularne „złote mleko”. Co więcej, badania wykazują, że kurkuma ma również pozytywny wpływ na układ pokarmowy, wspomaga trawienie i może być pomocna w łagodzeniu dolegliwości żołądkowych. Dodatkowo, dzięki działaniu antyoksydacyjnemu, pomaga chronić komórki organizmu przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, wspierając zdrowie na wielu poziomach.

Imbir – rozgrzewający sprzymierzeniec w walce z infekcjami

Imbir to przyprawa o intensywnym, korzennym smaku, która od wieków jest wykorzystywana nie tylko w kuchni, ale również w medycynie naturalnej. Imbir ma silne właściwości rozgrzewające, dzięki czemu doskonale sprawdza się w okresie jesienno-zimowym, gdy nasza odporność jest szczególnie narażona na osłabienie. Spożywanie imbiru pomaga podnieść temperaturę ciała, co przyspiesza metabolizm i wspomaga walkę z infekcjami. Imbir działa również przeciwzapalnie, antybakteryjnie i przeciwbólowo, łagodząc objawy przeziębienia i grypy, takie jak ból gardła, kaszel czy katar. Imbir wspiera również układ pokarmowy, pomagając w trawieniu i łagodzeniu dolegliwości żołądkowych. Dodawanie świeżego imbiru do herbaty, zup, smoothie czy potraw mięsnych nie tylko poprawia smak dań, ale także zapewnia cenne korzyści zdrowotne. Ponadto, imbir jest naturalnym środkiem przeciwwymiotnym i może pomóc w walce z nudnościami i wzdęciami.

Cynamon – przyprawa pełna antyoksydantów

Cynamon to przyprawa, która nie tylko dodaje smaku potrawom, ale również ma szereg właściwości zdrowotnych. Cynamon zawiera silne antyoksydanty, które pomagają w walce ze stresem oksydacyjnym, czyli szkodliwym działaniem wolnych rodników. Przyprawa ta wykazuje również działanie przeciwzapalne, co wspomaga układ odpornościowy i pomaga w walce z infekcjami. Ponadto, cynamon ma działanie przeciwdrobnoustrojowe, a więc działa ochronnie na organizm, zapobiegając rozwojowi bakterii i grzybów. Warto dodać cynamon do swojej diety, ponieważ ma on również korzystny wpływ na metabolizm. Cynamon pomaga regulować poziom cukru we krwi, co jest szczególnie ważne dla osób z problemami z gospodarką węglowodanową. Może również wspomagać pracę serca, poprawiając krążenie i zapobiegając rozwojowi miażdżycy. Cynamon idealnie pasuje do deserów, owsianki, a także napojów, takich jak kawa czy gorąca czekolada.

Jak włączyć kurkumę, imbir i cynamon do swojej diety?

• Kurkuma: Dodawaj kurkumę do curry, zup, sosów lub napojów typu „złote mleko”. Można ją również stosować jako przyprawę do pieczonych warzyw lub mięs.
• Imbir: Świeży imbir świetnie sprawdza się w herbatkach, smoothie, zupach czy jako dodatek do mięsa i ryb. Możesz także przygotować imbirowy napar z miodem i cytryną, który pomoże w walce z przeziębieniem.
• Cynamon: Doskonale pasuje do owsianki, deserów, pieczonych jabłek, kawy czy gorącej czekolady. Można go również dodać do smoothie, jogurtów lub koktajli białkowych.

Kurkumę, imbir i cynamon warto wprowadzić do swojej codziennej diety, aby wzmocnić odporność organizmu. Te przyprawy są nie tylko smaczne, ale i niezwykle zdrowe, dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i antyoksydacyjnym. Regularne ich spożywanie pomoże utrzymać nasz układ odpornościowy w doskonałej kondycji, a także poprawi ogólne zdrowie i samopoczucie. Dodawaj je do swoich potraw i napojów, aby cieszyć się ich prozdrowotnymi właściwościami przez cały rok.

Czosnek i cebula – naturalne sposoby na wzmocnienie odporności

Czosnek i cebula to jedne z najbardziej znanych i skutecznych naturalnych sposobów wspomagających naszą odporność. Od wieków stanowią nieodłączny element kuchni wielu kultur, ale ich prozdrowotne właściwości wykraczają daleko poza walory smakowe. Współczesne badania naukowe potwierdzają, że te proste składniki mogą działać jako naturalne antybiotyki, wspomagając organizm w walce z infekcjami oraz wzmacniając naszą odporność.

Czosnek – naturalny antybiotyk

Czosnek, dzięki zawartości allicyny – substancji o silnym działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym i przeciwgrzybiczym, odgrywa kluczową rolę w walce z infekcjami. Już w starożytności czosnek był stosowany w leczeniu chorób zakaźnych, a współczesne badania potwierdzają jego skuteczność w zwalczaniu patogenów. Allicyna nie tylko zabija bakterie, ale także wspomaga układ odpornościowy, aktywując komórki odpornościowe, takie jak makrofagi i limfocyty T, które są odpowiedzialne za zwalczanie drobnoustrojów. Regularne spożywanie czosnku może pomóc w zapobieganiu przeziębieniom, grypie, a także łagodzi objawy już istniejących infekcji. Czosnek wspiera również zdrowie serca, obniżając ciśnienie krwi i poprawiając krążenie, co jest niezbędne dla utrzymania sprawnego układu odpornościowego. Aby uzyskać maksymalne korzyści zdrowotne, czosnek najlepiej spożywać na surowo lub po lekkim rozgnieceniu, ponieważ w ten sposób allicyna uwalnia się w pełni.

Cebula – wsparcie w walce z infekcjami

Cebula, podobnie jak czosnek, posiada silne właściwości antyseptyczne. Zawiera związki siarkowe, które działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, wspomagając organizm w walce z infekcjami dróg oddechowych. Jest także naturalnym źródłem witamin, takich jak witamina C, B6, oraz minerałów, w tym cynku, który ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Sok z cebuli jest jednym z najstarszych domowych środków na kaszel i infekcje górnych dróg oddechowych. Cebula pomaga także w oczyszczaniu organizmu z toksyn, wspomagając układ limfatyczny. Aby wykorzystać jej właściwości, warto przygotować domowy syrop z cebuli i miodu, który działa łagodząco na gardło i ułatwia odkrztuszanie. Cebula może również pomóc w leczeniu ran, dzięki swoim właściwościom bakteriobójczym.

Korzyści zdrowotne czosnku i cebuli

• Wzmacniają odporność: Czosnek i cebula aktywują komórki układu odpornościowego, co pomaga organizmowi w walce z patogenami.
• Chronią przed infekcjami: Dzięki działaniu przeciwbakteryjnemu i przeciwwirusowemu, oba składniki zmniejszają ryzyko zachorowania na infekcje.
• Oczyszczają organizm: Cebula i czosnek wspomagają detoksykację, eliminując toksyny z organizmu.
• Pomagają w leczeniu infekcji: Czosnek może łagodzić objawy przeziębienia, a cebula wspomaga leczenie kaszlu i zapalenia gardła.

Jak wprowadzić czosnek i cebulę do diety?

Najlepszym sposobem na wprowadzenie czosnku i cebuli do codziennej diety jest ich regularne spożywanie. Można dodawać je do potraw, takich jak sałatki, zupy czy duszone warzywa, ale warto także eksperymentować z surowymi formami, np. w postaci pasty czosnkowej lub jako dodatek do kanapek. Jeśli chcemy, aby czosnek i cebula miały jak najsilniejszy efekt zdrowotny, warto spożywać je w surowej formie lub po minimalnym przetworzeniu. Innym sposobem jest przygotowanie domowych mikstur, takich jak sok z cebuli z miodem lub czosnek macerowany w oliwie z oliwek. Te naturalne preparaty mogą pomóc w walce z przeziębieniem i innymi dolegliwościami. Pamiętajmy jednak, aby nie przesadzać z ilościami – czosnek i cebula są bardzo silnymi składnikami, a ich nadmiar może powodować dolegliwości żołądkowe.

Szafran i majeranek – przyprawy na zdrowie psychiczne

Szafran i majeranek to przyprawy, które w kuchni pełnią nie tylko rolę smakową, ale również posiadają niezwykłe właściwości prozdrowotne, w tym wpływ na zdrowie psychiczne. Zioła te, wykorzystywane od wieków, mają udowodnione działanie wspomagające w walce z depresją, lękami czy stresem. Dzięki swoim unikalnym składnikom, mogą wspierać układ nerwowy, poprawiać nastrój i łagodzić objawy związane z napięciem emocjonalnym. Przyjrzyjmy się, jakie korzyści niosą ze sobą te przyprawy, szczególnie w kontekście zdrowia psychicznego.

Szafran – naturalny środek na stres i depresję

Szafran, jedna z najdroższych przypraw na świecie, jest także cenionym środkiem wspomagającym zdrowie psychiczne. Zawarte w nim substancje, takie jak krocin, safranal i pikrokrocin, mają udowodnione działanie przeciwdepresyjne. Badania wskazują, że szafran może wpływać na poziom neurotransmiterów w mózgu, w tym serotoniny, dopaminy i noradrenaliny, co pozytywnie wpływa na nastrój i zmniejsza objawy depresji oraz lęków​​. Szafran wykazuje również działanie uspokajające, co czyni go skutecznym środkiem na poprawę samopoczucia w trudnych momentach. Wspomaga walkę z lękami, niepokojem i napięciem emocjonalnym, a także poprawia jakość snu. Ponadto, przyprawa ta ma właściwości antyoksydacyjne, które przyczyniają się do ochrony układu nerwowego przed stresem oksydacyjnym​​. Ze względu na swoje właściwości, szafran bywa także stosowany w leczeniu napięć przedmiesiączkowych oraz problemów seksualnych, takich jak zaburzenia erekcji czy niepłodność. Dzięki swoim afrodyzyjakalnym właściwościom, szafran wspomaga poprawę libido i regenerację organizmu po stresujących sytuacjach​.

Majeranek – zioło uspokajające i wspierające zdrowie psychiczne

Majeranek to przyprawa o szerokim zastosowaniu, której właściwości zdrowotne obejmują także wsparcie zdrowia psychicznego. Jest to zioło o silnych właściwościach uspokajających, które łagodzi napięcia nerwowe, pomaga w walce z bezsennością i redukuje poziom stresu. Jego działanie polega głównie na rozluźnieniu mięśni i układu nerwowego, co sprzyja redukcji objawów nerwowych, takich jak niepokój czy nadmierne pobudzenie​​. Majeranek jest również ceniony za swoje właściwości przeciwdepresyjne. W badaniach wykazano, że regularne spożywanie majeranku, w postaci naparu czy jako przyprawy, może przyczynić się do poprawy nastroju oraz pomóc w leczeniu objawów depresji i stanów lękowych. Działa on na poziomie neuroprzekaźników, podobnie jak szafran, wpływając na poziom serotoniny i dopaminy, które są kluczowe dla zdrowia psychicznego​​.

Korzyści zdrowotne szafranu i majeranku

• Poprawa nastroju: Obie przyprawy mają działanie wspomagające walkę z depresją i stanami lękowymi.
• Redukcja stresu: Dzięki swoim właściwościom uspokajającym, szafran i majeranek pomagają w redukcji stresu i napięcia emocjonalnego.
• Wsparcie dla układu nerwowego: Zarówno szafran, jak i majeranek wykazują działanie ochronne na układ nerwowy, chroniąc go przed stresem oksydacyjnym i wspomagając regenerację.
• Poprawa jakości snu: Regularne stosowanie tych przypraw wpływa na poprawę jakości snu, co jest kluczowe dla zdrowia psychicznego.
• Naturalne wsparcie w walce z PMS: Szafran pomaga w łagodzeniu objawów napięcia przedmiesiączkowego i związanych z nim zmian nastroju.

Szafran i majeranek to zatem doskonałe przykłady przypraw, które nie tylko wzbogacają smak potraw, ale także wspierają nasze zdrowie psychiczne. Włączenie ich do diety może przyczynić się do poprawy samopoczucia, redukcji objawów stresu i lęku, a także poprawy jakości życia emocjonalnego. Dzięki swojej skuteczności w walce z depresją i innymi problemami psychicznymi, stanowią naturalną alternatywę lub uzupełnienie tradycyjnych metod leczenia.

Jakie przyprawy pomagają w walce ze stresem i poprawiają nastrój?

Stres towarzyszy nam na co dzień i ma wpływ na nasze samopoczucie oraz zdrowie psychiczne. Szukamy różnych sposobów, by sobie z nim radzić, a jednym z nich jest wykorzystanie przypraw. Okazuje się, że wiele z nich posiada właściwości, które pomagają w łagodzeniu napięcia, poprawie nastroju oraz wsparciu zdrowia psychicznego. W tym artykule przyjrzymy się, jakie przyprawy mają udowodnione prozdrowotne działanie w kontekście walki ze stresem i poprawy nastroju.

Kurkuma – złoty eliksir spokoju

Kurkuma to przyprawa, która od wieków znajduje swoje miejsce w kuchniach Azji, a obecnie zyskuje popularność na całym świecie. Jej aktywnym składnikiem jest kurkumina, która wykazuje silne działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające. Badania pokazują, że kurkuma może pomagać w redukcji poziomu kortyzolu – hormonu stresu – we krwi. Regularne spożywanie kurkumy w formie przyprawy do potraw, napoju (np. złote mleko) lub suplementu, może przyczynić się do poprawy samopoczucia i łagodzenia objawów stresu. Dodatkowo, kurkuma wpływa na funkcje mózgu, wspomagając neuroplastyczność, co oznacza poprawę zdolności mózgu do adaptacji do stresujących sytuacji. Kurkuma może również działać jako naturalny antydepresant, poprawiając nastrój dzięki zwiększeniu poziomu serotoniny, neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za dobre samopoczucie.

Imbir – przyprawa, która koi nerwy

Imbir to kolejna przyprawa, która ma silne właściwości uspokajające. Zawiera gingerol, substancję wykazującą działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Imbir wykazuje również właściwości wspomagające układ trawienny, co w połączeniu z jego działaniem przeciwbólowym przyczynia się do zmniejszenia napięcia i stresu. Imbir może pomóc w obniżeniu poziomu kortyzolu, a także poprawia ukrwienie, co sprzyja lepszemu dotlenieniu mózgu. Jeśli czujesz się zestresowany, filiżanka herbaty imbirowej może pomóc Ci się zrelaksować. Imbir można również dodawać do potraw, soków, a także przygotować go w formie naparu z miodem i cytryną, co dodatkowo wspiera układ odpornościowy.

Lawenda – uspokajający aromat w kuchni

Lawenda jest często kojarzona z aromaterapią, ale jej właściwości uspokajające sprawiają, że jest także cenioną przyprawą w kuchni. Lawendowy olejek eteryczny działa relaksująco na układ nerwowy, a także zmniejsza lęk. Regularne spożywanie lawendy, np. w postaci naparu czy przyprawy w deserach, może pozytywnie wpłynąć na nasze samopoczucie, zwłaszcza w momentach napięcia i stresu. W badaniach przeprowadzonych na osobach z chronicznym stresem wykazano, że lawenda znacząco obniża poziom niepokoju i poprawia jakość snu. Z kolei jej wpływ na nastrój polega na zwiększeniu poziomu serotoniny, co powoduje, że stajemy się bardziej odporni na codzienne wyzwania.

Melisa – naturalny lek na zmartwienia

Melisa, znana również jako „lemon balm”, to przyprawa, która wykazuje działanie uspokajające i relaksujące. Zawiera substancje, takie jak kwas rozmarynowy, które pomagają obniżyć poziom stresu i niepokoju. Melisa jest także znana z właściwości wspomagających koncentrację i poprawiających jakość snu, co jest niezbędne w walce ze stresem. Regularne spożywanie naparów z melisy lub dodawanie jej do potraw może przynieść ulgę osobom narażonym na chroniczny stres. Zioło to działa także na układ nerwowy, pomagając w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i napięciem, które pojawia się w wyniku stresujących sytuacji.

Cynamon – przyprawa na dobry nastrój

Cynamon to przyprawa, która nie tylko wzbogaca smak potraw, ale również wpływa na nasze samopoczucie. Zawiera substancje, które wspomagają procesy trawienne, ale ma również działanie uspokajające. Cynamon obniża poziom kortyzolu i pomaga w redukcji napięcia psychicznego, co czyni go doskonałą przyprawą w walce ze stresem. Spożywanie cynamonu może poprawić nastrój, szczególnie gdy jest połączony z innymi przyprawami, takimi jak imbir czy kurkuma. Dodatkowo, jego naturalny aromat działa kojąco na zmysły, co może przyczynić się do redukcji codziennego stresu.

Szafran – luksusowy sposób na poprawę nastroju

Szafran to jedna z najdroższych przypraw na świecie, jednak jej prozdrowotne właściwości są warte swojej ceny. Badania wskazują, że szafran wykazuje działanie przeciwdepresyjne, ponieważ wspomaga produkcję serotoniny w mózgu. Spożywanie szafranu może przyczynić się do poprawy samopoczucia i redukcji objawów stresu oraz lęku. Szafran stosowany regularnie w diecie, np. w postaci naparów czy przyprawy do potraw, może pomóc w łagodzeniu objawów depresji i stresu, poprawiając równocześnie jakość snu i wzmacniając odporność organizmu.

Lista przypraw pomocnych w walce ze stresem i poprawiających nastrój:

• Kurkuma – działanie przeciwzapalne i poprawiające nastrój.
• Imbir – uspokajający wpływ na układ nerwowy i poprawiający nastrój.
• Lawenda – redukcja lęku i poprawa jakości snu.
• Melisa – wspomaganie koncentracji i redukcja stresu.
• Cynamon – obniżenie poziomu kortyzolu i poprawa nastroju.
• Szafran – działanie przeciwdepresyjne i poprawiające nastrój.

Właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne przypraw

Przyprawy nie tylko wzbogacają smak potraw, ale również oferują wiele prozdrowotnych właściwości. W szczególności, przyprawy o właściwościach przeciwzapalnych i antyoksydacyjnych stanowią potężne wsparcie dla organizmu w walce z różnymi chorobami oraz procesami starzenia się komórek. Odpowiednia ich kombinacja w diecie może przynieść liczne korzyści zdrowotne, takie jak poprawa odporności, redukcja stanów zapalnych, a także ochrona przed uszkodzeniami komórkowymi. Przyjrzyjmy się niektórym z najskuteczniejszych przypraw, które wykazują silne działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne.

Kurkuma – złoty skarb dla zdrowia

Kurkuma to przyprawa, która od wieków była stosowana w medycynie naturalnej, szczególnie w Azji. Jej głównym składnikiem aktywnym jest kurkumina, która ma niezwykle silne właściwości przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne. Kurkumina jest zdolna do hamowania działania wielu mediatorów zapalnych, takich jak cytokiny czy enzymy COX-2, które odgrywają kluczową rolę w rozwoju stanów zapalnych. Dzięki temu kurkuma może być pomocna w leczeniu takich schorzeń jak reumatoidalne zapalenie stawów, choroby serca czy cukrzyca typu 2. Ponadto, jej działanie antyoksydacyjne pozwala na neutralizowanie wolnych rodników, które przyczyniają się do procesów starzenia się komórek oraz rozwoju nowotworów.

Imbir – naturalny sojusznik w walce z stanami zapalnymi

Imbir to przyprawa, której korzeń ma wiele właściwości prozdrowotnych. Zawiera on liczne związki, takie jak gingerole i szogaole, które wykazują silne działanie przeciwzapalne. Imbir hamuje aktywność enzymów, które biorą udział w produkcji substancji zapalnych, takich jak prostaglandyny. Dzięki temu może być pomocny w leczeniu stanów zapalnych, takich jak zapalenie stawów czy choroby układu pokarmowego. Dodatkowo, imbir posiada silne właściwości antyoksydacyjne, co pozwala na ochronę komórek przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki. Regularne spożywanie imbiru wspomaga także układ immunologiczny, zwiększając odporność organizmu na infekcje.

Cynamon – przyprawa z potężnym potencjałem przeciwzapalnym

Cynamon, szczególnie jego odmiana cejlońska, zawiera związki takie jak aldehyd cynamonowy i proantocyjanidyny, które wykazują silne właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Cynamon jest szczególnie skuteczny w obniżaniu poziomu glukozy we krwi oraz wspomaganiu walki z insulinoopornością. Dodatkowo, dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, cynamon może być pomocny w redukcji stanów zapalnych w organizmie, co może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju przewlekłych chorób, takich jak choroby serca czy cukrzyca typu 2. Cynamon wykazuje także silne działanie antyoksydacyjne, dzięki czemu chroni organizm przed stresem oksydacyjnym i spowalnia procesy starzenia się komórek.

Oregano – przyprawa o silnym działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym

Oregano to zioło, które nie tylko świetnie komponuje się w kuchni, ale również wykazuje potężne działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Zawiera fenole i flawonoidy, które hamują aktywność enzymów zapalnych oraz neutralizują wolne rodniki, chroniąc komórki przed ich szkodliwym wpływem. Oregano jest szczególnie skuteczne w walce z infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi, dzięki swoim właściwościom przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym. Jego regularne stosowanie może wspomóc organizm w walce z infekcjami, a także przyspieszyć procesy gojenia ran. Dodatkowo, oregano może pomóc w łagodzeniu objawów chorób zapalnych, takich jak astma czy zapalenie oskrzeli.

Inne przyprawy o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym

• Kardamon – zawiera flawonoidy i terpeny, które wykazują działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, poprawiając funkcjonowanie układu oddechowego.
• Papryka chili – zawiera kapsaicynę, która działa przeciwzapalnie, poprawia krążenie krwi i wspomaga redukcję stanów zapalnych w organizmie.
• Rozmaryn – jego składniki, takie jak kwasy fenolowe, wykazują silne działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, chroniąc organizm przed stresem oksydacyjnym i wspomagając układ odpornościowy.
• Bazylia – zawiera polifenole, które mają działanie przeciwzapalne, a także pomagają w redukcji objawów zapalenia stawów.

Dodanie tych przypraw do diety może przyczynić się do poprawy zdrowia i wzmocnienia organizmu. Regularne spożywanie przypraw o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym to doskonały sposób na wspieranie zdrowia i zapobieganie wielu chorobom cywilizacyjnym.